Deze folder is bedoeld voor mensen die door een behandeling voor borstkanker het risico hebben om lymfoedeem te ontwikkelen en/of voor hen die lymfoedeem hebben. Lymfoedeem is een opeenhoping van lymfevocht. Een eerste verschijnsel daarvan is meestal een zwelling in de arm of aan de borstkas. Lymfoedeem kan ingrijpende gevolgen hebben voor het dagelijks leven. Het is daarom belangrijk om lymfoedeem te voorkomen en –als het toch ontstaat- zo vroeg mogelijk te herkennen en te behandelen.
Het lymfestelsel
Naast een systeem van bloedvaten, heeft ons lichaam nog een transportsysteem: het lymfestelsel. Het lymfestelsel bestaat uit lymfevaten, lymfeklieren en lymfeklierweefsel. Het lymfestelsel speelt een belangrijke rol bij de afweer van ons lichaam.
Lymfevaten vormen de kanalen van het lymfestelsel. De lymfevaten zitten gevuld met lymfe. Dit neemt vocht en afvalstoffen uit het lichaam op. Via steeds grotere lymfevaten komt de lymfe uiteindelijk in de bloedbaan terecht. Voordat de lymfe in het bloed komt, passeert zij ten minste één lymfeklier.
Lymfeklieren zijn de zuiveringsstations van het lymfestelsel: daarin worden ziekteverwekkers onschadelijk gemaakt. Op diverse plaatsen komen groepen lymfeklieren voor, van belang voor borstkanker is de lymfeklierregio in de oksel.
Lymfoedeem
Het lymfstelsel is belangrijk voor de afweer tegen infectie en het opruimen van afvalstoffen uit de weefsels. Bovendien zorgt het ervoor dat het vochtgehalte van de weefsels in evenwicht blijft. De lymfevaten werken als een soort pomp. De lymfevaten uit de armen transporteren de lymfe naar de lymfeklieren in de oksels. De pompwering ontstaat vooral door het bewegen van de armen. Kleppen in de lymfevaten zorgen er voor dat het lymfevocht niet terugstroomt. Als de lymfeklieren bij u zijn verwijderd en / of beschadigd, dan kan de balans tussen aanmaak en afvoer van weefselvocht verstoord raken. Ontstaat daardoor een ophoping van vocht, dan is er sprake van lymfoedeem. De eerste verschijnselen van lymfoedeem zijn vaak een (tijdelijk) zwaar of moe gevoel in de arm, gevolg door een zwelling daarvan.
Na een operatie, waarbij lymfeklieren zijn weggenomen, of na bestraling waarbij lymfeklieren zijn beschadigd, zoekt het lichaam zelf een nieuwe balans. Het voert dan lymfevocht af via overgebleven kleine lymfevaatjes en bloedvaten. Deze nieuwe balans is echter kwetsbaar en kan tijdelijk of blijvend verstoord raken. Bij verwijdering of beschadiging van lymfeklieren blijft het risico op lymfoedeem levenslang bestaan. Het kan zich snel na de behandeling ontwikkelen, maar ook nog jaren daarna.
RisicofactorenEen aantal factoren verhoogt het risico om door (een behandeling voor) borstkanker lymfoedeem te ontwikkelen. De belangrijkste zijn:
- Een okselkliertoilet.
- Bestraling op de oksel.
- Overgewicht.
- Een (eerder) doorgemaakte huidinfectie.
- Insectenbeten.
- Belemmering van afvoer van lymfe, bijvoorbeeld door knellende kleding.
- Een ongeval met weefselbeschadiging, bijvoorbeeld een kneuzing met bloeduitstorting.
- Een verminderde bloedafvoer in een arm als gevolg een (eerdere) trombosearm.
- Een verhoogde vochtproductie in een arm, door bijvoorbeeld een ontsteking.
- Een beschadiging van een arm, bijvoorbeeld door een wondje of eczeem.
- Overbelasting of overmatige inspanning van een arm, bijvoorbeeld door zwaar tillen, werk of sport.
- Een arm of been minder goed kunnen bewegen.
- Blootstelling aan extreme warmte of kou, bijvoorbeeld in een sauna, of dicht bij een open haard/ terrasheater zitten, of bijvoorbeeld bij snelle temperatuurswisselingen.
Voorkómen
Meting
Na de operatie moet goed gecontroleerd worden of er veranderingen optreden die kunnen wijzen op lymfoedeem. Lymfoedeem kan zelfs nog jaren na een behandeling ontstaan. Preventie, informatie, controle, het opvolgen van leefstijl adviezen en het tijdig ontdekken van lymfoedeem blijven langdurig nodig. Het is daarom belangrijk dat voor de operatie de omvang van de arm is opgemeten. Daarvoor bestaat een vaste methode en deze wordt uitgevoerd door een gespecialiseerd fysiotherapeut / huidtherapeut. Door deze meting later te herhalen is er een duidelijke vergelijking te maken van de omvang van de arm voor en na de behandeling. Als regel geldt een toename van omvang van 10% ten opzichte van de meting voor de operatie als een aanwijzing voor lymfoedeem. Omdat de toename ook het gevolg kan zijn van gewichtstoename wordt de omvang ook vergeleken met die van de gezonde zijde. Daarnaast is het om deze reden ook belangrijk dat u ook uw gewicht vastlegt op het moment van de eerste meting.
Wat u zelf kunt doen
Voorkomen van afknelling van goed functionerende lymfvaten- Vermijd knellende kleding of sieraden. Voorbeelden zijn een strak zittende bh, mouwophouders of opgestroopte mouwen, een bh met beugels of te strak zittende bandjes (gebruik bijvoorbeeld een breed stukje schuimrubber of neem bredere schouderbandjes).
- Vermijd een te grote, zware borstporthese. Kies bij voorkeur een zelfdragende prothese, of een lichtgewichtprothese.
- Het heeft de voorkeur de bloeddruk aan de andere arm te laten meten. Wanneer de bloeddruk een enkele keer gemeten dient te worden mag dit eventueel wel aan de aangedane arm. Echter wanneer het regelmatig dient te gebeuren bijvoorbeeld tijdens een opname moet u dit vermijden.
- Vermijd druk aan de schouder en arm.
Voorkomen van langdurige overbelasting- De lymfeafvoer wordt belemmerd als uw arm langdurige naar beneden hangt. Ook is het af te raden om de elleboog langdurig gebogen te houden. Als u langere tijd zit of ligt kunt u de afvoer bijvoorbeeld vergemakkelijken door uw arm hoger te leggen bijvoorbeeld op een kussentje. Als u lang gaat lopen kunt uw arm bijvoorbeeld in een hoge jaszak doen of tijdens het lopen regelmatig een vuist maken.
- Draag geen zware tas aan de arm.
- Forceer niet bij het doen van oefeningen.
- Verdeel (huishoudelijke) werkzaamheden over de dag.
- Voorzichtig met hobby’s/ sporten waarbij de arm extra belast wordt zoals handwerken, tennis of golf. Overleg dit met uw behandelend arts.
Voorkomen van ontstekingen (infecties)Een insectenbeet of een infectie als gevolg van een wondje aan uw kwetsbar arm kan de balans van lymfevocht verstoren. Lymfe bevat veel eiwitten. Omdat bij lymfoedeem onvoldoende lymfevocht wordt afgevoerd, blijft er steeds meer eiwit in het lichaamsvocht achter. Dat kan leiden tot verlittekening, waardoor bacteriën en infecties meer kans krijgen.
Tips om de kans op wondjes en insectenbeten te verkleinen
- Draag tijdens huishoudelijke werkzaamheden (ook bij bijvoorbeeld aardappels of groente snijden) en werken in de tuin handschoenen. Gebruik bij het naaien een vingerhoed.
- Gebruik bij het ontharen bijvoorbeeld ontharingscrème in plaats van een scheerapparaat of scheermesje.
- Bij nagelverzorging kunt u een vijl gebruiken in plaats van een schaartje om beschadiging van nagelriemen te voorkomen.
- Gebruik het liefst ph neutrale en hypo allergene body lotion om uw huid soepel te houden, dit vermindert de kans op barstjes en kloofjes.
- Voorkom krabben of beten van huisdieren.
- Voorkom insectenbeten zo veel mogelijk, bijvoorbeeld door een insectenwerend middel te gebruiken, onder een klamboe te slapen of horren te plaatsen.
- Ontstaat er toch een wondje dan goed ontsmetten met alcohol 70%, jodium of betadinezalf. Krab wondjes in geen geval open. Bij infectie direct contact opnemen met de huisarts voor eventueel antibioticum.
Vermijden van extreem hoge of lage temperaturen- Ga niet langdurig in de zon zitten. Gebruik in de zon een zonnebrandmiddel met hoge beschermingsfactor of draag linnen kleding om de kans op huidbeschadiging te verkleinen.
- Wees voorzichtig met het nemen van hete douches en baden en het gebruik van sauna.
- Gebruik geen heet water bij bijvoorbeeld huishoudelijk werk.
- Vermijd overmatige inspanning bij warm weer.
- Gebruik geen warme of koude kompressen.
- Vermijd extreme kou en plotselinge overgangen van warmte naar kou en omgekeerd.
Blijf in bewegingBeweging bevordert de lymfe afvloed positief, dit komt doordat de spierbewegingen in de armen een stimulerende werking hebben op het afvoerend vermogen van de lymfevaten. Over het algemeen zijn vele soorten bewegingen geschikt, mits u ze met mate en beleid uitvoert en het geen vermoeidheid of pijn in de arm veroorzaken. Als u gaat sporten luistert u dan goed naar uw lichaam. Sommige sporten waarbij u plotselinge bewegingen moet maken kunt u beter niet beoefenen. Anderen sporten beïnvloeden het oedeem vaak gunstig, voorbeelden hiervan zijn zwemmen, lopen en fietsen.
Op de volgende pagina vindt u geschikte oefeningen om zelf te doen. Overgewicht verhoogt het risico op lymfoedeem en verergert bestaand lymfoedeem. Voorkom daarom overgewicht en probeer op een verstandige manier af te vallen als u te zwaar bent.
Oefeningen voor thuisVoor alle oefeningen die nu volgen geldt, dat het belangrijk is een goede houding van het bovenlichaam en schouders aan te nemen: goed rechtop staan en zitten, geen naar voren hangende schouders, maar de schouder eerder iets naar achteren trekken, juist ook aan de geopereerde kant. Probeer ook goed rechtop te lopen en uw armen gewoon losjes mee te laten zwaaien, houd de arm vooral niet stijf.
Oefening 1Zittend op kruk of stoel zonder leuning. Handen boven het hoofd aantikken. Boven het hoofd in de handen klappen.
Armen omlaag en achter in de rug aantikken. Achter de rug in de handen klappen.
Oefening 2Zittend op kruk of stoel zonder leuning. Handen in de nek.
Vingers
niet in elkaar strengelen, maar de handen op elkaar brengen. Nu de ellebogen naar achteren brengen, zover als mogelijk is.
Oefening 3Staande met de rug tegen de muur. Beide armen omhoog brengen; zo hoog als u kunt.
Tegen de muur blijven staan.
Oefening 4Staande met de buik tegen de muur. Beide armen zijwaarts omhoog brengen zover als u kunt. Zowel met uw buik als met uw handen de muur blijven raken.
KlachtenU kunt ondanks alle voorzorgsmaatregelen toch lymfoedeem krijgen. De eerste klacht bij lymfoedeem is meestal een gevoel van zwaarte of spanning in de arm. Ook pijn, tintelingen of een strak of moe gevoel in de arm kan een eerste signaal zijn. Enige tijd later volgt vaak een zwelling. Als deze verschijnselen optreden is het belangrijk om snel contact op te nemen met uw behandeld arts of mammacareverpleegkundige. Zij kunnen dan eventueel adviseren om een gespecialiseerde fysiotherapeut of huidtherapeut in te schakelen.
Vragen
Heeft u na het lezen van deze informatiefolder nog vragen, dan kunt u terecht bij de mammacareverpleegkundige. Op werkdagen van 9.00 tot 16.00 uur is de mammacare-verpleegkundige bereikbaar op telefoonnummer 0543 54 45 08.
Geheimhouding en recht op privacyAlle medewerkers van ons ziekenhuis hebben een geheimhoudingsplicht. Verder heeft u als patiënt recht op privacy. Uitgebreide informatie hierover kunt u vinden in de folder ‘De rechten en plichten van de patiënt’. Deze is verkrijgbaar op de afdeling en bij de patiënteninformatie in de centrale hal. Daarnaast is deze folder te vinden op:
www.skbwinterswijk.nl
Zoek folders
Print pagina
Download PDF
Grotere tekst
Kleinere tekst
Favoriet
Stuur door